روزنامه فناوران در تاریخ 18 فروردین 1397 مصاحبه ای از علی اصغر سعیدی ( مدیر گروه برنامه‌ریزی و رفاه اجتماعی دانشگاه تهران ) چاپ کرد. در این مصاحبه به فرق کسب و کارهای سنتی با کسب و کارهای نوین پرداخته و مطالب ارزشمندی در رابطه با علت موفقیت بیشتر کسب و کارهای سنتی نسبت به کسب و کارهای نوین اشاره کرده است. مطمئنا مطالعه این مصاحبه چشم انداز روشنی برای شروع کسب و کار جدید شما خواهد بود.
کسب وکارهای جدید، بازاری ها را به بازی بگیرند
آینده کارآفرینی در ایران به کدام سمت و سو می رود؟ آنها چگونه باید با کسب وکارهای سنتی رفتار کنند. تنها راه ممکن و پیشرو مشارکت است. بیشتر، کسانی می توانند اعتبارات را جلب کنند که دارای شبکه هستند و بازاری ها و تجارت سنتی این شبکه را دارند. سعیدی در گفت وگو با آینده نگر به پیوند این دو حوزه معتقد است. علی اصغر سعیدی، مدیر گروه برنامه ریزی و رفاه اجتماعی دانشگاه تهران در گفت و گو با سایت اتاق ایران، از دیروز کارآفرینی در ایران گفته و به امروز و فردای آنها نگاهی جامعه شناختی انداخته است.
وضعیت امروز کارآفرینی را در ایران چگونه ارزیابی می کنید؟
وضعیت کارآفرینی در ایران به لحاظ عملی مناسب نیست. نقطه مثبتی که در ارتباط با گذشته وضع را بهتر کرده، این است که آگاهی کارآفرینان نسبت به دوره پهلوی در ارتباط با موقعیت خودشان در جامعه بیشتر شده البته در آن زمان هم یک موجی وجود داشت که می توان گفت موج صنعت گرایی بود. کارآفرینان دهه سی خیلی با قاطعیت شروع می کردند و یک مقداری ترقی خواه بودند و مقداری هم ایدئولوژی های ترقی خواهانه از دوران مشروطیت در آن ها ایجاد شده بود. وضعیت کارآفرینان ایرانی بعد از انقلاب و در جهان بعد از سقوط شوروی خیلی تغییر کرده است.
این تغییرات معطوف به چیست؟
فکر می کنم ساختارهای سرمایه خیلی تغییر کرده است. بیشتر سرمایه به شکل سرمایه مالی نگه داشته می شود و این مساله ذهن کارآفرینان را به سمت کارهای مالی برده تا کارهای تولیدی؛ چون تغییرات اقتصادی خیلی سریع اتفاق می افتد و افراد نمی خواهند سرمایه فیزیکی برجای بگذارند و این یکی از مشکلاتی است که شرایط جدید به وجود آورده است. از لحاظ خود کارآفرینان موانع پیش روی شان بیشتر خارجی است. کارآفرینان معمولاً یک شبکه اجتماعی دارند که خیلی به آن ها کمک می کند. بیشتر باید خاستگاه های آن ها را درنظر داشت چون بیشتر از خانواده هایی هستند که چه در کسب وکار کوچک و چه در کسب وکارهای بزرگ وجود دارند و آن شبکه ها و آموزش و جهان دیدگی را به خاطر همین آگاهی که در سال های اخیر به دست آمده دارند.
یکی از مهم ترین موانع در رشد پایدار کارآفرینان مساله احترام به مالکیت خصوصی است که باید به عنوان یک نهاد حفظ شود تا امکان این که دست کارآفرین باز باشد تا دست به انباشت زند و اشتغال بیشتر را در صورت لزوم به وجود آورد، گسترش دهد. اما الان تمایلی به انباشت سرمایه وجود ندارد و این جلوی چشم انداز پیشرفت کارآفرینانی که خود آن ها هم دنبال آن هستند می گیرد.
اشاره کردید که الان از حوزه تولید توجهات بیشتر به سمت حوزه مالی معطوف شده. این موضوع چه میزان خودش را در حوزه کارآفرینی نشان می دهد؟
هم در سطح جهان و هم در سطح داخلی بحث بازار مالی اعم از آموزش تا فعالیت ها مثل بحث بیت کوین ناشی از تغییرات جهانی است. به نظر من این مساله خیلی بر چشم انداز کارآفرینی تأثیر می گذارد که چه کاری را شروع کند. همین که استارت آپ ها بیشتر از ظرفیت تکنولوژی های جدید استفاده می کنند نشان می دهد که می خواهند خودشان را به حلقه جریان ها و تحولات تکنولوژی در جهان، وصل کنند تا اگر با یک گوشی هوشمند یک کسب و کار راه انداختند با تغییر تکنولوژی تحت تأثیر قرار نگیرد د.
تفاوت خاستگاه کارآفرینی امروز با خاستگاه کارآفرینی گذشته چیست؟ آیا به لحاظ طبقاتی با هم فرق دارند یا به لحاظ دانش و یا به لحاظ مالی؛ اصلاً تفاوت خاستگاهی وجود دارد؟
بر اساس تحقیقات صورت گرفته اکثر کارآفرینانی که در صنایع بزرگ کار می کردند و مالکیت آن ها را داشتند عمدتاً خاستگاه شان بازاری بوده یعنی بیشتر از بخش تجاری، واردات یا صادرات که البته عمدتاً هم از واردات، وارد صنایع شدند ولی کسان دیگری از جمله مهندسان هم بودند. همین به نظر من خیلی کمک می کرده به این که آن ها روز به رو رشد کنند. چون آن ها در بازار شبکه اجتماعی داشتند که از طریق آن می توانستند اطلاعات و اعتبارات به دست آورند و همچنین روابط تجاری را برقرار کنند. تفاوت کارآفرین امروز با کارآفرین دیروز این است که این است که کارآفرین امروز اطلاعات را می تواند از خیلی جاها به دست آورد. کارآفرینان بزرگ سعی می کنند اطلاعات شان را از طرق رسمی تر که در دنیای اطلاعاتی وجود دارد به دست آورند و کمتر از شبکه های اجتماعی کسب اطلاعات کنند. اما کارآفرینان خردتر برخلاف چیزی که ما از کارآفرین از لحاظ جامعه شناسی تصویر می کنیم، عمل می کنند. منظور ما از کارآفرین در جامعه شناسی کسی است که ضمن استفاده از جهان دیدگی، علم، تلاش ذاتی خود، بیشتر از شبکه های اجتماعی، روابط اجتماعی، فرهنگ و ویژگی های خانوادگی کمک می گیرد. مثلاً در دهه چهل برنامه های اقتصادی را که آقای عالیخانی جلو می بردند در این جهت بود که افراد توانایی را که امکانات مناسب نداشتند، انتخاب کند و برنامه صنعتی شدنش را از طریق این افراد راه اندازد و از این جهت خیلی موفقیت به دست آورد. این افراد ویژگی های کارآفرینی را در ذات داشتند، فقط کافی بود آن ها را راهنمایی کنند که به جای انجام واردات، ماشین آلات را آورند تا ساخت را خود انجام دهند. در حالی که هم نیروی انسانی به آنها دادند تا به تدریج همه عوامل تولید را در داخل داشته باشند. به نظر من یکی از مشکلات کارآفرین امروز این است که در شبکه تجارت نیستند. پیشنهاد من این است که اگر برنامه ای برای استارت آپ یا کسب وکارهای جدید دارند سعی کنند بازاری ها را برای مشارکت ترغیب کنند. چون بازاری ها هم اعتبار دارند و هم اگر به این بازی و کار راه داده نشوند خودشان به عنوان مانع برای سایر کارآفرینان عمل خواهند کرد. ما دو تجربه در ایران در مورد مثلاً توسعه شبکه های فروش داشتیم که یکی از موانع بزرگ خود بازاری ها بودند که دولت می خواست به آن ها توجه نکند و یک عده دیگر را که منافع متفاوتی با بازاری ها داشتند وارد شبکه جدید توزیع کند.
نقطه تلاقی این ها کجاست؛ آیا امکان هم زیستی برای این کسب وکارها نوین با کارآفرین های سنتی وجود دارد؟
بله. ممکن است که تعاریف حقوقی مختلفی باشد، مثلاً یک کسی که آژانس را به نحو سنتی کار خود را می چرخاند تفاوتش با اسنپ این است که اسنپ می گوید من شرکت حمل ونقل نیستم ولی این ها به لحاظ برداشتی که در جامعه می شود دنباله همان کسب وکار قدیمی هستند که به نحو جدید ارائه می شود و البته تکنولوژی های جدید هم کمک کرده است. به نظر من باید در برنامه ها و کسب وکارهایی که ترکیب ایده و سرمایه است بازاری ها مشارکت داشته باشند. ما نمونه هایی داشتیم که نشان می دهد صنعتگران دهه های چهل و حتی سی که با کمک بازاری ها کسب وکار را پیش بردند موفق تر بودند نسبت به کسانی که سعی کردند فاصله بگیرند. البته ممکن است در گذشته ایده و سرمایه را یک نفر داشت و یا اصلاً ایده وجود نداشت اما در حال حاظر مشکل سرمایه را باید از طریق مشارکت با بازار حل کرد.
آیا با توجه به ساخت و بافت اجتماعی جامعه ما این امکان هست که کسب وکارهای نوین چشم انداز خوبی داشته باشد؟
بله. به چند دلیل کسب وکارهای نوین چشم انداز خوبی در ایران دارند. یک دلیلش این است که کارآیی نظام بروکراتیک زیاد نیست؛ نظام بروکراتیک در ایران نظامی است که ایده ها را در خودش حبس می کند. «مارک سون» که یک الگوی ایده آل از بروکراسی ساخته، می گوید بروکراسی قفس آهنین دموکراسی است و شما در این استارت آپ ها نوآوری، که نقطه کانونی دموکراسی هست را می بینید که خود این نشان می دهد اول دولت نمی تواند وارد آن شود و دوم این است که حتی شرکت های دولتی و شبه دولتی و خصوصی ها و صندوق های بازنشستگی هم در این حوزه ناتوان اند. زیرا آن ها هم یک مدیریت دولتی دارند. مدیریت دولتی انعطاف پذیری لازم برای تحولاتی که آن کسب وکارها باید هر روزه انجام دهند، ندارد. من از این جهت آینده خیلی خوبی برای آن پیش بینی می کنم.
به نظر شما راه کاری برای هم زیستی کسب وکارهای نوین و سنتی وجود دارد؟
به نظر من مشارکت این دو باهمدیگر راهکار اساسی است. سرمایه های مشارکتی برای این دو کسب وکار مکانیزم اصلی است. در کشور ما این را نداریم. حداقل دولت وظیفه اش این است که یک بخشی را در وزارت صنایع بگذارد و ببیند چه کسانی هستند که می توانند سرمایه به دست آورند. بیشتر، کسانی می توانند اعتبارات را جلب کنند که دارای شبکه هستند و بازاری ها و تجارت سنتی این شبکه را دارند. شبکه های اجتماعی و پیوندهای دور و نزدیک شان با اصناف و شبکه هایی که در داخل بازار دارند همچنین ارتباطشان با روحانیت می تواند یکی از پایه های کسب اعتبار باشد یعنی کسانی که اعتبار را تهیه می کنند و از ایده ها استفاده می کنند به خصوص که بازاری ها در دادن ایده ناتوان تر هستند ولی در دادن اعتبار تواناتر. پشت این کسب وکارها(یعنی کارآفرینی نوین) تا اندازه زیادی اشخاص سنتی وارد شدند ولی باید یک مقدار شفاف تر انجام گیرد تا بتواند این دو بخش را به هم نزدیک کند و این امکان به وجود آید که با یکدیگر فعالیت کنند.
